1.
نزدیک به سه دهه است که نئولیبرالیسم به دشنام رایج در ادبیات گفتاری ونوشتاری طیف
وسیعی از معترضان به معضلات و کاستی های موجود در جهان بدل گشته است. فعالان ضد
سرمایه داری ، مخالفان جهانی شدن ، سندیکاهای کارگری ، فعالان محیط زیست ،
روشنفکران پست مدرن و ... برای نشان دادن ریشه مشکلات موجود در جهان یا مسائلی که
به گمان آنان مشکل تلقی می شود ، انگشت اتهام به سوی نئولیبرالیسم نشانه گرفته اند
. نئو لیبرالیسم را می توان مخرج مشترک دشنام های کنش .گرانی دانست که ضدیت با
فرایندها و رویه های موجود در جهان را مبنای کنش خویش قرار داده اند
آنچه تحت عنوان ضدیت با نئولیبرالیسم در کشورهای غربی و اقتصادهای سرمایه داری در
جریان است چندان عجیب و غیر قابل فهم نیست اما ماجرا از آنجا جالب می شود که در
ایران نیز عده ای مدعی اند اجرای سیاست های نئولیبرال در قالب برنامه های توسعه پس
از پایان جنگ ایران و عراق ، عامل بسیاری از کاستی و پلشتی های موجود است و دائما
نسبت به خطر رشد نیروها و جریان هایی که به باور آنان "نئولیبرال" هستند
هشدار می دهند! به زعم آنان ، نئولیبرالیسم برچسبی است که با چسباندن آن بر پیشانی
مخالفان ، می توان آنان را منکوب و بی اعتبار کرد.
اما آیا به راستی هیچگاه در ایران سیاست های اقتصادی نئولیبرال اجرا شده است که
حال نئولیبرالیسم باید پاسخگوی عوارض و کاستی های آن باشد؟ اصلا نئولیبرالیسم
چیست؟ آیا نئولیبرالیسم همان چهره مخوفی است که که مخالفانش ترسیم کرده اند؟ آیا
از نئولیبرالیسم چیزی هم می توان آموخت؟ آیا از آموزه های نئولیبرال می توان برای
زدودن برخی ابعاد نامطلوب در سپهر عمومی کشور بهره گرفت؟
2. نئولیبرالیسم اندیشه ای است که اگر چه با حضور دولت
در تولید و تجارت مخالف است و تحقق شرایط آزاد در چارچوب مکانیسم بازارآزاد را
تایید می کند اما برای تحقق آزادی ، "اقتصاد رقابتی تنظیم یافته" را
پیشنهاد می کند.
به اعتقاد نئولیبرالیست ها ، لیبرالیسم به جای آن که به فکر "آزادی
رقابت" باشد ، آزادی انتزاعی را مورد توجه قرار می دهد و در واقع همین آزادی
انتزاعی به از میان رفتن رقابت و ایجاد انحصارات ، منتهی می شود. برخی قواعد اساسی
نئولیبرالیسم عبارتند از:
الف/ تمرکزها و ایجاد قدرت ، رقابت را مختل می کند. دولت وظیفه دارد به وسیله وضع
قوانین و نظارت ، رقابت را حفظ کند. ب/
ثبات ارزش پول ج/ مسئولیت کامل هر عامل
اقتصادی برای کار خود د/ تضمین مالکیت
فردی و آزادی قرار داد به استثنای قراردادهایی که موجب ایجاد انحصار میشود.
مهم ترین آموزه نئولیبرالیسم را می توان تبیین رابطه دولت و بازار و تشریح وظایف
دولت دانست. در اینجا است که نئولیبرالیسم از بدبینی مفرط لیبرالیسم کلاسیک به
دولت فاصله می گیرد و بازار آزاد رقابتی را نه وضعی طبیعی که شرایطی ناپایدار
معرفی می کند که دولت می باید آنرا ایجاد و نسبت به پویایی و تداومش ، متعهد باشد.
دولت وظیفه دارد با وضع قوانین ، رقابت را ضمانت کند. دولت می باید صرفا قواعد
بازی را تعیین کند و با ایجاد فضای قانونی ، جریان آزاد رقابت را در چارچوب آن
قواعد امکان پذیر سازد. از نگاه نئولیرال ها ، لیبرالیسم به معنی عدم مداخله دولت
در اقتصاد نیست ، زیرا عدم مداخله به معنی حمایت از قوی ترها و باز گذاشتن دست
آنهاست. دولت مجاز است برای استقرار مجدد شرایط رقابت ، مداخله کند و برای ایجاد
آزادی عملی ، آزادی انتزاعی را نقض کند. از نظر نئولیبرال ها ، آزادیخواهی انتزاعی
کلاسیک ها ، صرفا آزادی برای آزادی است ، نه آزادی برای ایجاد رقابت.
3. حال پرسش این است که آیا تا
کنون واقعا آموزه های نئولیبرال حتی در اقتصادهای سرمایه داری و کشورهای غربی اجرا
شده است که بتوان آنرا مسئول کاستی های کنونی دنیا دانست؟ اما ادعای اجرا شدن
نئولیبرالیسم در ایران را حتی طنز هم نمی توان نامید ، این ادعا بیشتر یه هزل و
هجو شبیه است!
واقعیت این است که در تمامی کشورهای غربی ( قبل و بعد از جنگ جهانی دوم ) بیش از
هر مکتب دیگری ، آموزه های کینز راهنمای عمل سیاست گزاران بوده است. صاحبان قدرت همیشه
علاقه مند به حضور فعال در اقتصاد و شراکت در منابع ثروت هستند و کینز بیش از هر
اقتصاد دان دیگری ، جواز چنین حضوری را برای سیاسیون صادر می کند. از این رو همیشه
کینزیانیست ها ، مشاوران مطلوب و مورد علاقه روسای جمهور و نخست وزیران کشورها
هستند.
میلتون فریدمن در مقدمه کتاب "راه بندگی" هایک می گوید بعد از جنگ جهانی
دوم هر چقدر بیشتر از سوی دولت مردان تشویق شدیم و برای ما مراسم تقدیر برگزار شد
، دقیقا بیشتر برخلاف افکار و اندیشه های ما عمل شد.
بعد از جنگ جهانی دوم میزان مداخله دولت های غربی دراقتصاد ( حتی در آمریکا )
دائما سیر صعودی داشته و همیشه نسبت بودجه دولتها به تولید ناخالص داخلی رو به
افزایش بوده است. در آمریکا سهم دولت در اقتصاد از 25% در سال 1950 به حدود 45% در
نیمه دهه نود میلادی رسید.
در ایران که هرگز نمی توان از تاثیرات اجرای سیاست های نئولیبرال سخن گفت ، زیرا
اساسا تاسیس سازمان برنامه در ایران و تدوین "برنامه های توسعه" در تفکر
سیوسیالیستی و اعتقاد به برنامه ریزی و هدایت اقتصاد ، ریشه داشت و اجرای تمامی
برنامه های توسعه چه پیش و چه پس از انقلاب ، صرفا به تملک و تسلط دولتها بر منابع
تولید و توزیع ثروت منتهی شده است.
نئولیبرال نامیدن برخی برنامه های توسعه اجرا شده در کشور ، صرفا ادعایی تو خالی
است که هیچ ما به ازای بیرونی ندارد و نتایج اجرای آن برنامه ها نه تنها به تحقق
هیچ یک از موازین و قواعد اساسی نئولیبرالیسم که در بند 2 یادداشت به آن اشاره شد
، نینجامید که حرکتی کاملا بر خلاف آن موازین بود.
4. در جهانی که آنارشیست ها
رویای انهدام نهاد دولت را در سر می پرورانند و سوسیالیست ها همواره در پی بسط و
گسترش حیطه اختیارات و حوزه دخالت دولت هستند ، لیبرالیسم به دولت مقید و محدود می
اندیشد.
در ایران اما برخی برخی از فعالان دموکراسی خواه که دائما بر مرزبندی و ضدیت شان
با نئولیبرالیسم پای می فشارند ، می باید توضیح دهند آیا واقعا امروز آن طور که
آنان مدعی اند ، آموزه های نئولیبرال مانعی برای تحقق دموکراسی است یا آموزه ها و
انگاره هایی که گسترش حیطه مداخله و بسط ید دولتها را توجیه تئوریک می کند؟ امروز در ایران چه چیز بیشتر آزادی و دموکراسی
را تهدید می کند؟ اقتدار دولتی که برفراز همه طبقات نشسته است یا سرمایه بخش خصوصی
که حتی توان حفظ حیات خود در مقابل فشارهای دولت را دارا نیست؟ آیا برجسته کردن
خطری موهوم به نام نئولیبرالیسم یا اقتدار سرمایه در ایران ، به این شبیه نیست که
معلمی در یکی از روستاهای دور افتاده و محروم کشور برای دانش آموزانی که از سوء
تغذیه رنج می برند از مضرات پرخوری برای سلامتی سخن بگوید؟
اگر چه ضرورت نقادی گزاره ها و اصول نئولیبرالیسم امری بدیهی است اما آنچه بدیهی
تر به نظر می رسد ، قصد عده ای برای بازتولید دولت گرایی در زیر نقاب دشمنی با
نئولیبرالیسم است. آیا حمله مستمر به اقتصاد آزاد در ایران توسط عموم
جریانات روشنفکری ، و اعتبار بخشیدن و خوشبینی به
مداخله گری گسترده دولت در اقتصاد ، راهی به سوی توسعه می گشاید؟ آیا چند دهه
تبلیغ و دفاع از دولت گرایی درمقابل اقتصاد آزاد در ایران که به نیت اجرای عدالت
اجتماعی و تحقق نسل دوم حقوق بشر ( حقوق تامین اجتماعی ) صورت می گرفت ، به جز
افتادن در چاه فساد ، تبعیض ، رانت خواری و ناکارآمدی ، نتیجه و ثمر دیگری هم
داشته است؟ و تاکنون کمکی به تحقق نسل دوم حقوق بشر کرده است؟
اپیزود اول:
مردی دارد در پارک مرکزی شهر نیویورک قدم میزند که ناگهان میبیند سگی به دختر بچه ای حمله کرده است مرد به طرف آنها میدود و با سگ درگیر میشود . سرانجام سگ را میکشد و زندگی دختربچه ای را نجات میدهد.
فردا در روزنامه ها می نویسند :
یک نیویورکی شجاع جان دختر بچه ای را نجات داد
اما آن مرد می گوید: من نیوریورکی نیستم
پس روزنامه های صبح می نویسند:
آمریکایی شجاع جان دختر بچه ای را نجات داد .
آن مرد دوباره میگوید: من امریکایی نیستم
از او میپرسند :خب پس تو کجایی هستی
من اهل کشور مصر و مسلمان هستم
فردای آن روز روزنامه ها این طور می نویسند :
یک تند روی مسلمان سگ بی گناه امریکایی را کشت!
اپیزود دوم:
یک تند روی مسلمان سگ بی گناه امریکایی را کشت!
ندا آقا سلطان به دست مزدوران رژیم کشته شد!
بشار اسد مردم کشور خودش را به قتل میرساند!
غرب به دنبال گرفتن حقوق مردم سوریه وارد میدان شده است!
ایران یک کشور تروریست است!
حقوق زنان در ایران رعایت نمیشود!
دانشجویان دختر مسلمان در غرب حق درس خواندن ندارند!
آزادی بیان در ایران وجود ندارد!
مردم ایران از حکومت رضایت ندارند!
مردم افغانستان و عراق تروریستند!
مردم مینمار باید کشته شوند!
اسرائیل مدافع حقوق بشر است!
مردم فلسطین باید از سرزمینشان بیرون روند!
گرانی های اخیردر ایران به دست سران حکومت در ایران رخ میدهد!
این قصه ادامه دارد......
سلام
کاش به سخنرانی ها روسای جمهور و اسناد توسعه و کتبی که دولت های مختلف کشور نگاهی می کردید تا نسخه های نئولیبرالی را سوسیالیستی نخوانی ؟
کارشناسان و مشاوران دولت و گاها برخی رئیس جمهور ها خود از رویکردهای نئولیبرالی دو می زنند و شما چرا آن را سوسیالیستی می خوانید ؟؟
امیدوارم محققانه تیم های اقتصادی دولت ها ایران را بررسی کنید تا رویکرد آن ها مشخص شود .